Sámepolitihka birra

5.3 Sámi beroštusaid áimmahuššan hálddahusas

Sámelága § 2–2 dadjá ahte «Eará almmolaš lágádusat berrejit Sámediggái addit vejolašvuođa iežas oainnu čilget ovdalgo mearridit maidege áššiin mat gullet Sámedikki bargosurggiide.». Mearrádus lea oaivvilduvvon almmolaš orgánaide buot dásiin – guovddášlaččat, guovlluguovdasaččat ja báikkálaččat.

Guovdilis gažaldat lea váfistago sámelága ráva almmolaš orgánaide gullat Sámedikki oaiviliid ovdal go mearrádusat dahkkojuvvojit, doarvái bures geatnegasvuođaid áimmahuššama mat hálddahusas leat sámi álbmotjoavkku hárrái. Dán oktavuođas čujuhuvvo ILO-soahpamuša artihkkalii 6 ja 7, mat skihkkejit eiseválddiid ráđđádallat ja ovttasbargat eamiálbmogiiguin ovdal go dáid álbmogiidda guoski mearrádusat dahkkojuvvojit, ja addá eamiálbmogiidda vuoigatvuođa oassálastit mearrádusproseassaide. ON-konvenšuvdna siviila ja politihkalaš vuoigatvuođaid birra, art. 27, navdojuvvo addit láhkavuđđosa gáibádussii ahte eamiálbmogiiguin galgá ráđđádallojuvvot proseassain mat gusket sidjiide. Sámi beroštusaid váilevaš áimmahuššan báikkálaš ja guovlluguovdasaš dásis dahká stuorra čuvvosiid sámi kultuvrra gárgedanvejolašvuođaide.

Gažaldat eará almmolaš orgánaid geatnegasvuođas diktit Sámedikki addit cealkámuša, ságaškuššojuvvui Sámi vuoigatvuođalávdegottis NA— 1984: 18, vrd, maiddái ot. prp. nr. 33 (1986–87). Lávdegoddi oaivvildii ahte bákkolaš gulaskuddan lassin váttes ráddjenčuolmmaid dahkamii, maiddái bohciidahttá prinsihpalaš eahpádusaid guđe áššiid gieđahallamii Sámediggi galgá geavahit návccaid. Lávdegoddi čujuhii ahte Sámedikkis alddes seahtá leat vejolašvuohta válljet makkár áššiid háliida váldit ovdan, iige vuoliduvvot earáid álgagiid vuostáváldin. Muđui gusto dál juo dábálaš čielggadangeatnegasvuohta hálddahusas, vrd. hálddahuslága §§ 17 ja 37.

Ráđđehusa oaidnu lea ahte dálá láhkamearrádusat dán duovdagis leat doarvái. Almmatge dárbbašuvvo eanet informašuvdna ja nevvodeapmi almmolaš orgánaid geatnegasvuođaid birra sámepolitihkalaš duovdagis, nu ahte gielddat ja fylkkagielddat šaddet vel dihtomielalaččabun dáid hárrái. Danne áigu ráđđehus vuoruhit eanet informašuvnna olggosaddima gustojeaddji láhka- ja njuolggadusmearrádusaid birra iešguđetlágan surggiin Norggas ja olmmošvuoigatvuođaid birra main lea mearkkašupmi eamiálbmogiidda. Earret eará addojuvvo informašuvdnagihpa ILO-soahpamuša nr. 169 birra, mii lea oaivvilduvvon báikkálaš, guovlluguovdasaš ja stáhtalaš hálddahussii. Ráđđehus áigu maiddái ráhkadit oaivadusa sámi áššiid gieđahallamii.

5.3.1 Sámi beroštusaid dálá áimmahuššanortnegat báikkálaš ja guovlluguovdasaš hálddahusas dearvvasvuođa- ja sosiálasuorggi siskkabealde

Muhtun fylkkagielddain ja gielddain leat meannudanvuogit mat mielddisbuktet ráđđádallamiid báikkálaš sámepolitihkalaš nammagottiiguin ja organisašuvnnaiguin, dahje ahte sámi bargiin suorggis lea eahpehámolaš ráđđeaddi rolla. Sii leat veahkehan lasihit diehtomielalašvuođa sámi veahkadaga dárbbuid hárrái, ja miellaguottut orrot earáhuvvamin máŋgga gielddas. Almmatge lea ain váttis oažžut álgui projeavttaid mat gáibidit gielddalaš iešruhtadeami. Sámi dárbbut eai leat oppalaččat doarvái bures áimmahuššojuvvon bálvalusfálaldagaid plánemis, ovdamearkka dihtii boarrásiidfuolahusas. Stuorradiggemearrádus spesiálistadearvvasvuođabálvalusaid stáhtalaš badjelassiiváldima birra dahká ođđa rámmaeavttuid sámi beroštusaid áimmahuššamii. Dát máinnašuvvo kapihttalis 11.