5.3 Sámi beroštusaid áimmahuššan hálddahusas
Sámelága § 2–2 dadjá ahte «Eará almmolaš lágádusat
berrejit Sámediggái addit vejolašvuođa iežas
oainnu čilget ovdalgo mearridit maidege áššiin
mat gullet Sámedikki bargosurggiide.».
Mearrádus lea oaivvilduvvon
almmolaš orgánaide buot dásiin – guovddášlaččat,
guovlluguovdasaččat ja báikkálaččat.
Guovdilis gažaldat lea váfistago sámelága
ráva almmolaš orgánaide gullat
Sámedikki oaiviliid ovdal go mearrádusat dahkkojuvvojit,
doarvái bures geatnegasvuođaid áimmahuššama
mat hálddahusas leat sámi álbmotjoavkku
hárrái. Dán oktavuođas čujuhuvvo
ILO-soahpamuša artihkkalii 6 ja 7, mat skihkkejit
eiseválddiid ráđđádallat
ja ovttasbargat eamiálbmogiiguin ovdal go dáid álbmogiidda
guoski mearrádusat dahkkojuvvojit, ja addá eamiálbmogiidda
vuoigatvuođa oassálastit mearrádusproseassaide.
ON-konvenšuvdna siviila ja politihkalaš vuoigatvuođaid
birra, art. 27, navdojuvvo addit láhkavuđđosa
gáibádussii ahte eamiálbmogiiguin galgá ráđđádallojuvvot
proseassain mat gusket sidjiide. Sámi beroštusaid
váilevaš áimmahuššan
báikkálaš ja guovlluguovdasaš dásis
dahká stuorra čuvvosiid sámi kultuvrra
gárgedanvejolašvuođaide.
Gažaldat eará almmolaš orgánaid
geatnegasvuođas diktit Sámedikki addit
cealkámuša, ságaškuššojuvvui
Sámi vuoigatvuođalávdegottis
NA— 1984: 18, vrd, maiddái ot. prp. nr. 33 (1986–87).
Lávdegoddi oaivvildii ahte bákkolaš gulaskuddan
lassin váttes ráddjenčuolmmaid dahkamii,
maiddái bohciidahttá prinsihpalaš eahpádusaid
guđe áššiid
gieđahallamii Sámediggi galgá geavahit
návccaid. Lávdegoddi čujuhii ahte Sámedikkis
alddes seahtá leat vejolašvuohta válljet
makkár áššiid
háliida váldit ovdan, iige vuoliduvvot earáid álgagiid vuostáváldin.
Muđui gusto dál juo dábálaš čielggadangeatnegasvuohta
hálddahusas, vrd. hálddahuslága §§ 17
ja 37.
Ráđđehusa oaidnu
lea ahte dálá láhkamearrádusat
dán duovdagis leat doarvái. Almmatge dárbbašuvvo
eanet informašuvdna ja nevvodeapmi almmolaš orgánaid
geatnegasvuođaid birra sámepolitihkalaš duovdagis,
nu ahte gielddat ja fylkkagielddat šaddet vel
dihtomielalaččabun dáid hárrái.
Danne áigu ráđđehus vuoruhit
eanet informašuvnna olggosaddima gustojeaddji
láhka- ja njuolggadusmearrádusaid birra iešguđetlágan
surggiin Norggas ja olmmošvuoigatvuođaid
birra main lea mearkkašupmi eamiálbmogiidda.
Earret eará addojuvvo informašuvdnagihpa
ILO-soahpamuša nr. 169 birra, mii lea
oaivvilduvvon báikkálaš, guovlluguovdasaš ja
stáhtalaš hálddahussii. Ráđđehus áigu
maiddái ráhkadit oaivadusa sámi áššiid
gieđahallamii.
5.3.1 Sámi beroštusaid dálá áimmahuššanortnegat
báikkálaš ja guovlluguovdasaš hálddahusas dearvvasvuođa-
ja sosiálasuorggi siskkabealde
Muhtun fylkkagielddain ja gielddain leat meannudanvuogit mat
mielddisbuktet ráđđádallamiid báikkálaš sámepolitihkalaš nammagottiiguin
ja organisašuvnnaiguin, dahje ahte sámi
bargiin suorggis lea eahpehámolaš ráđđeaddi
rolla. Sii leat veahkehan lasihit diehtomielalašvuođa sámi
veahkadaga dárbbuid hárrái, ja miellaguottut orrot
earáhuvvamin máŋgga gielddas.
Almmatge lea ain váttis oažžut álgui
projeavttaid mat gáibidit gielddalaš iešruhtadeami.
Sámi dárbbut eai leat oppalaččat
doarvái bures áimmahuššojuvvon
bálvalusfálaldagaid plánemis, ovdamearkka dihtii
boarrásiidfuolahusas. Stuorradiggemearrádus spesiálistadearvvasvuođabálvalusaid stáhtalaš badjelassiiváldima
birra dahká ođđa rámmaeavttuid
sámi beroštusaid áimmahuššamii.
Dát máinnašuvvo kapihttalis
11.