9.1.3 Gielddalaš mánáid- ja
nuoraidpolitihkka
Go sámi giella ja kultuvra lea unnán oinnolaš ja dábuheamis
bearašeallimis, bajásšaddaninstitušuvnnain,
lagasbirrasis, gielddalaš fálaldagain
ja mediain, de lea váttis gárgedit sámi
identitehta ja gullevašvuođa.
Stuorraservodaga kultuvrra váikkuhus ferte čađat
bajásšattadettiin ovddaldastojuvvot
sámi kultuvrra sisdoaluin. Mánáid- ja
nuoraidpolitihka hábmema ja čuovvoleami juksanmearrin
ferte leat ráhkadit bajásšaddanbirrasiid
mánáide gos sámi ja dáža kultuvrras
nu eatnat go vejolaš lea okta stáhtus
ja vásihuvvojit ovttaárvosažžan.
Sámi mánát ja nuorat eai leat lágáš joavku,
eai ássanbáikki eaige dovddiidusduogáža
dáfus. Sámi kultuvrra olggosbuktimis leat sakka iešguđetlágan
eavttut mat leat das gitta gos mánát ásset.
Muhtun báikkiin leat sámit eanetlogus ja dainna
oinnolaččat servodagas, ja eará báikkiin
leat sámit unnitlogus ja eaige vel nu oinnolaččat
almmolaš oktavuođain.
Riikkapolitihkalaš njuolggadusaid mielde mánáid
ja nuoraid beroštusaid nannema várás galget
gielddat oppalaččat árvvoštallat
mánáid ja nuoraid bajásšaddanbirrasiid
vai juksanmearit ja doaibmabijut laktojuvvojit gielddaplánabargui. Maid
lea dárbbašlaš bargat
vai sámi mánáid ja nuoraid identitehtta
ja gullevašvuohta sámi servodahkii
nannejuvvo, molsašuvvá gielddas gildii. Muhtun
gielddain sáhttet sámi giela oahpaheapmi ja sámi
kulturárbevieruid joatkinvejolašvuođat leat
buot hohpolaččamusat. Eará gielddain
lea sáhka oažžut johtui sámi
mánáidgárddi ja sámi skuvlafálaldaga.
Gielddain mat árbevirolaččat adnojuvvojit
sámi gieldan, sáhttet nuoraid boahtteáiggevejolašvuođat,
oahppu ja boahttevaš bargovejolašvuođat
leat deaŧalaččamus rahčamušsuorgi.
Mánáid- ja bearašdepartemeanta
ja Sámediggi áigot 2001 mielde almmuhit gihppaga mii
addá sámi mánáid ja nuoraid
iešguđetlágan fálaldagaid
oppalašgeahčaldaga. Iešguđet gieldda
ovdamearkkat galget arvvosmahttit nuppiid gielddaid garraseappot
vuoruhit sámi mánáid ja nuoraid. Gihpa čilge
vuoigatvuođaid lágain ja konvenšuvnnain,
ovdamearkkaid gielddalaš plánemis sámi
mánáid ja nuoraid várás ja singuin ovttas,
ja dasto ovdamearkkaid mat čájehit fálaldagaid
mat addojuvvojit mánáide das rájes go
leat unnit dearvvašdivššohagas
ja mánáidgárddis, skuvla- ja astoáigefálaldagaid,
ja fálaldagaid nuoraide geat leat oahpus ja nuoraidinformašuvnna
ja davviriikkalaš ja riikkaidgaskasaš ovttasbarggu
vejolašvuođaid.
