Sámedikki 2009 doaimma birra

2.6.3.1 Bargu sámegielain

Sámi giellalávdegoddi lea sámedikkiid oktasaš orgána barggus sámegielain, ja lea organisatuvrralaččat Sámi parlamentáralaš ráđi vuollásaš. Sámediggi lea ovttasráđiid Sámi giellalávdegottiin ovdánahttán ovttasbargovugiid, ja dieinna lágiin buoridan tearbmabarggu čađaheami.

Sámedikkis lea oktavuohta sierra aktevrraiguin sámegiela nannenbarggus, maiddái riikkaidgaskasaččat. Sámediggi lea ovdamearkka dihte čoahkkimis European Charter for Regional or Minority Languages, muitalan sámegiealid dili birra Norggas. Čoahkkima vuođđun ledje raporttat: «Committee of Experts’ 3rd Evaluation Report on Norway», «Text of the Charter» ja «Fourth Report of the Norwegian Government».

Gielddat ja sámi giellaguovddážat leat hui deaŧalaš aktevrrat sámegiela suodjalan- ja ovddidanbarggus. Danne gulahallá Sámediggi dáid aktevrraiguin jeavddalaččat earret eará čoahkkimiid, semináraid ja konferánssaid bokte

Sámediggi lea váldán Kultur- ja girkodepartemeanttain ovdan ášši sámegiela geavaheami birra norgga stáht girkus. Dán duogážin lea reive maid Kultur- ja girkodepartemeanta lea sádden Davvi-Hålogalándda bismii jagi 1848 mearrádusaid čilgema birra. Departemeantta áddejumi mielde eai geatnegahte boares girkolaš mearrádusat geavahit sámegiela ipmilbálvalusain sámegiela hálddašanguovllus. Departemeanta oaivvilda ahte bismagotti duohken dat lea mearridit sámegiela máhtolašvuođa dárbu báhpaid virgádemiid oktavuođas. Sámedikki oaivila mielde galget ipmilbálvalusat, erenoamážit sámegiela hálddašanguovllus, dollojuvvot sámegillii dahje guovtti gillii.

Sámediggi lea čađahan giellaiskkadeami sámegiela geavaheami birra válljejuvvon ásahusain ja ossodagain sámegiela hálddašanguovllus, ja muhtun válljejuvvon gielddain olggobealde dán guovllu. Dasa lassin lea Sámediggi iskan makkár beroštupmi skuvllain ja mánáidgárddiin Norggas lea válljet sámegiela. Giellaiskkadeapmi čađahuvvo juohke njealját jagi. Iskkadeapmi čájeha ahte eai leat stuorra rievdadusat sámegiela geavaheames dain guovlluin gos iskkadeapmi lea dahkkojuvvon jagi 2004 iskkadeami ektui. Go iskkadeapmi lei gáržžiduvvon, de dat ii čájet ollislaš gova sámegiela dilis Norggas. Danne lea Sámediggi mearridan ahte čađahuvvo stuorát iskkadeapmi 2010:s.

Sámediggi lea evalueren guovttegielat ruđaid geavaheami mat addojuvvojit sámegiela hálddašanguovllu gielddaide ja fylkkagielddaide. Dál mearriduvvo njuolggo doarjja gielddaide ja fylkkagielddaide Sámedikki jahkásaš bušeahtain almmá meroštallannjuolggadusaid haga. Evalueren galgá geavahuvvot vuođđun earret eará árvvoštallat dan ahte galgetgo guovttegielatdoarjagii biddjojuvvot meroštallannjuolggadusat ja movt dat vejolaččat galggašedje doaibmat. Evalueren čájeha ahte doarjja lea váikkuhan sámegiela geavaheami ovdánahttima. Doarjja lea deaŧalaš, ja ollu oktavuođain mearrideaddji dasa vai gielddat sáhttet fállat guovttegielat bálvalusaid. Dasto čájeha raporta ahte gielddat váillahit lávgadet čuovvoleami ja gulahallama Sámedikkiin ja čielgaset njuolggadusaid ruđaid geavaheapmái. Raporttas problematiserejuvvo dulkon movt guovttegielat ruđat galget geavahuvvot, ja das daddjojuvvo ahte jos sámeláhka dulkojuvvo čavgadit, de galget guovttegielat ruđat geavahuvvot ollašuhttit gáibádusaid mat leat sámelágas. Ruđaid geavaheapmi sihke Sámedikki bealis ja gielddaid/fylkkagielddaid beales lea ovdánan nu ahte sámegiela nannen baicce biddjojuvvo guovddážii.

2.6.3.2 Tearbmabargu

Sámediggi addá beaivválaččat rávvagiid priváhta ja almmolaš aktevrraide sámegiela sániid, tearpmaid, ásahusnamaid ja namahusaid geavaheames.

Dohkkehuvvon tearpmat

Sámediggi ráhkada tearbmalisttaid sisaboahtán ávdnasiid vuođul maid sierra tearbmaprošeavttat buktet ja maid Sámediggi lea ruhtadan. Dan maŋŋá dohkkehit Sámi giellalávdegotti tearbmajoavkkut tearbmalisttaid. Čuovvovaš tearbmalisttat leat dohkkehuvvon 2009:s: «Matematihkkatearpmat»- matematikktermer, «Luonddufágatearpmat»- naturfagtermer, «Muhtin jurdihkalaš tearpmat» – noen juridiske termer ja «Mediatearpmat» – medietermer ja «Gielddaid ja fylkkagielddaid bálvalustearpmaid» – gielddaid ja fylkkagielddaid hálddašantearpmat.

Njuolggadusat tearbmabarggu várás

Sámediggi lea revideren tearbmabarggu njuolggadusaid. Njuolggadusat leat ráhkaduvvon tearbmaprošeavttaid geavahussii, ja leat oktan eaktun ruđaid juolludeapmái dán lágan prošeavttaide.

Risten.no

Sámediggi bargá Risten.no tearbmabáŋkku ovddidemiin viidáseappot. Muhtumin leat teknihkalaš hástalusat tearbmabáŋkkus ájihan dohkkehuvvon tearbmalisttaid registrerenbarggu.

2.6.3.3 Sámi báikenamat

Sámediggi láve rávvet sámi báikenamaid geavaheami birra journalisttaide, gielddaide ja earáide. Journalisttaide ja gielddaide addojuvvojit dieđut mearrádusaid birra movt galgá čállit almmolaš čujuhusaid ja čoahkkebáikkiid, gilážiid, gielddalaš geainnuid, gáhtaid ja sullasaččaid namaid. Ovdamearkka dihte leat 2009:s addojuvvon Ránu ja Hápmira suohkaniidda dán lágan rávvagat gielddaid sámegiela nama hárrái ja geaidnonamaide Deanu gielddas. Rávvagat addojuvvojit ovttagaslaččat. Gielddat mearridit geaidno- ja gilinamaid, ja luonddunamaid mearrida fas Stáhta kártadoaimmahat. Buot rávvagat bohtet olámuddui dalle go dat leat mearriduvvon ja biddjojuvvon Stáhta kártadoaimmahaga kárttaide sihke neahtas ja báberkárttaide.

Sámediggi lea revideren njuolggadusaid čohkkejuvvon báikenamaid várás. Njuolggadusat galget geavahuvvot báikenamaid čohkkema oktavuođas ja leat oktan eaktun ruđaid juolludeapmái báikenammaprošeavttaide.

2.6.3.4 Ráđđehusa sámegiela doaibmaplána

Ráđđehusa sámegiela doaibmaplána ovddiduvvui 2009:s, konsultašuvnnaid maŋŋá Sámedikkiin plána doaibmabijuid hárrái. Doaibmaplána doaibmaáigodat lea 5 jagi. Ođasmahttin-, hálddahus- ja searvadahttindepartemeanta oktiiordne plána čuovvoleami plánaáigodagas. Departemeanttas ja Sámedikkis lea jeavddalaš gulahallan doaibmaplána čuovvolanbarggu birra. Dasa lassin lea Sámedikkis ovttasbargu eará departemeanttaiguin ja direktoráhtaiguin doaibmaplána čuovvoleami birra.