Sámedikki 2009 doaimma birra

2.14.3.1 Rámmašiehtadus Olgoriikadepartemeanttain

Sámediggi ja Olgoriikadepartemeanta leat 2009:s vuolláičállán rámmašiehtadusa doarjaga hárrái Sámedikki riikkaidgaskasaš bargui. Olgoriikadepartemeanta láve jahkásaččat addit 1 000 000 ru Sámedikki riikkaidgaskasaš bargui. Dát doarjja addojuvvo Sámediggái go galgá ovddastit sámi álbmoga. Rámmas várrejuvvo 650 000 ru Sámedikki riikkaidgaskasaš bargui álgoálbmotáššiiguin ON ja eará multilaterála organisašuvnnaid siskkobealde, ja bilaterála bargui regionála organisašuvnnaid siskkobealde mat barget álgoálbmotáššiiguin. ON-vuogádagas guoská dát earret eará Álgoálbmotáššiid bissovaš forumii searvamii ja álgoálbmotbargui ON siskkobealde. Dasa lassin galgá doarjja geavahuvvot goluide mat šaddet das go Sámediggi searvá álbmotgaskasaš organisašuvnnaide olggobealde ON-vuogádaga ja bilaterála bargui organisašuvnnaid guovdu Asias, Afrihkás ja Latin-Amerihkás mat barget álgoálbmotvuoigatvuođaiguin. Sámedikki searvamii Barentsráđđái ja Árktalaš ráđđái lei várrejuvvon 350 000 ru 2009:s.

2.14.3.2 Sámedikki riikkaidgaskasaš bargu

Riikkaidgaskasaš ovttasbargu álgoálbmotsearvamis lea čoavdda go galgá sihkkarastit nana ceavzilis ovdáneami mainna sihkkarastojuvvo álgoálbmogiid birgejupmi. Dát lea erenoamáš mávssolaš go guoská dálkkádatrievdamiidda main čovdosiid ferte gávdnat riikkaidgaskasaš šiehtadusaid dahkama bokte ja daid aktiivvalaš čuovvoleami bokte nationála dásis.

Sámedikki searvan riikkaidgaskasaš bargui vuoruhuvvo čavgadit vátna resurssaid geažil. Dasto bohtet dađistaga vuordámušat iešguđege dáfus, maiddái stáhtaid bealis, ahte Sámediggi galggašii searvat ja áŋgiruššat riikkaidgaskasaš arenas.

Ollu riikkaidgaskasaš aktevrrat leat čájehan beroštumi Sámediggái ja Sámedikki doibmii 2009:s. Máŋggat olgoriikkalaš delegašuvnnat leat galledan Sámedikki.

2.14.3.3 Sámi parlamentáralaš ráđđi

Sámi parlamentáralaš ráđđi lea parlamentáralaš ovttasbargoorgána Suoma, Norgga ja Ruoŧa sámedikkiid gaskka. Ruošša beale sámit leat bissovaš searvit ráđis. Sámi parlamentáralaš ráđđi galgá gozihit sámi beroštusaid riikkarájáid rastá ja doaibmat sámi jietnan riikkaidgaskasaččat. Sámediggi lea juolludan 500 000 ru Sámi parlamentáralaš ráđđái stáhtabušeahta bokte. Juolludus manná dan sámediggái mii doaibmá ráđi čállingoddin. Juohkehaš sámediggi máksá ieš goluid sáttagottiid searvama ovddas čoahkkimiidda ja eará ovddastemiide.

Jođiheaddjidoaibma Sámi parlamentáralaš ráđis juogaduvvo golmma sámedikki gaskka vuoruid mielde. 29.10.08 rájes lea dat leamaš Ruoŧa beale sámedikkis ja gitta 16 mánu áigodaga. Ráđđi lea mearridan sierra doaibmaplána áigodahkii skábmamánu 2008 rájes juovlamánu 2010 rádjai. Plánas válddahallojuvvojit earret eará sámi giella, oahpahus/oahppu, nuoraidáššit, sámi universitehta, davviriikkalaš sámekonvenšuvdna, resursageavaheapmi ja biras, riikkaidgaskasaš áŋgiruššamat ja dásseárvu. Doaibmaplána lea háldenlinján ráđi bargui.

2.14.3.4 Davviriikkalaš sámekonvenšuvdna

Jahkásaš čoahkkin Suoma, Norgga ja Ruoŧa sámeministariid ja sámedikkiid presideanttaid gaskka mii livččii galgan dollojuvvot skábmamánus 2009, maŋiduvvui ođđajagimánnui 2010. Sivvan maŋideapmái lei dat go ain lea eahpesihkarvuohta erenoamážit Suoma beale Sámedikkis sierra beallasašrolla ja sierra šiehtadallanrievtti ektui šiehtadallamiin davviriikkalaš sámekonvenšuvnnas. Norgga ráđđehus lea fállan lágidit maŋiduvvon čoahkkima, mii dollojuvvo Ruoŧa ovdagoddeáigodagas.

2.14.3.5 ON álgoálbmotjulggaštus

ON álgoálbmotjulggaštusas lea biddjojuvvon eaktun ahte ovttaskas riikkat galget dieđihit movt julggaštus heivehuvvo sin álgoálbmotpolitihkkii. Dán dieđiheami birra lea ságastallojuvvon davviriikkalaš ovttasbarggus sámi áššiid hárrái Nordisk ämbetsmanssorgan for samiska frågor nammasaš orgána siskkobealde. Dán virgeolbmuidorgánas leat mielde Suoma, Norgga ja Ruoŧa ráđđehusaid ovddasteaddjit ja sámedikkit hálddahusa dásis.

2.14.3.6 ON Álgoálbmotáššiid Bissovaš Forum

ON Álgoálbmotáššiid Bissovaš Forum doalai gávccát sešuvnna New Yorkas miessemánus. Sámediggi searvvai norgga sáttagotti mielde. Fáddán jagi 2009 sešuvnnas ledje earret eará ON Álgoálbmotjulggaštus ja dálkkádatrievdamat Árktisis.

2.14.3.7 Álgoálbmotvuoigatvuođaid áššedovdimekanisma

Sámediggi searvvai Álgoálbmotvuoigatvuođaid áššedovdimekanismma nuppi sešuvdnii Genevas. Sešuvnna fáddán lei álgoálbmotvuoigatvuođaid heiveheapmái ohppui/oahpahussii, ja álgoálbmotjulggaštus. Áššedovdimekanisma lea buktán rávvagiiddis «advice»- rávvagiid hámis. Jos dát ásahuvvo bissovaš geavahussan, de šaddet áššedovdi mekanismmaid rávvagat dađistaga geahčastahkan álgoálbmotrievtti ovdáneamis ja ásahuvvon álbmotrievttálaš instrumeanttaid dulkomis go guoská álgoálbmotvuoigatvuođaide. Sámediggi searvvai Olmmošvuoigatvuođaráđi sešuvdnii čakčamánus dalle go áššedovdimekanismma raporttat dan guovtti vuosttamuš sešuvnnas meannuduvvojedje. Áššedovdimekanismma rávvagat ja evttohus ođđa čielggadusmandáhtan dohkkehuvvui Olmmošvuoigatvuođaráđis. Áššedovdimekanisma oaččui mandáhtan čielggadit álgoálbmotrievtti mielde mearrideami hárrái áššiin mat gusket daidda. Gaskaboddosaš raporta ovddiduvvo sešuvnnas 2010:s ja loahpalaš raporta ovddiduvvo 2011:s.

2.14.3.8 Universal periodic review

Sámediggi searvvai Norgga sáttagotti mielde dán jagi Universal periodic review gulaskuddamis Genevas. Sámediggi válddii ovdan dan positiivvalaš ovdáneami maid sámit Norggas vásihit, muhto čujuhit maiddái makkár hástalusat sámiin leat ovddabealde. Máŋga stáhta ovddidedje gažaldagaid ja rávvagiid mat guske sámiide, earret eará sámi vuoigatvuođaid goziheami birra oppalaččat dan olis go sámit lea álgoálbmot ja álgoálbmotjulggaštusa beaktilis heiveheami birra.

2.14.3.9 Árktalaš ráđđi

Árktalaš ráđi ministerčoahkkin dollojuvvui Romssas 2009:s. Sámediggi searvvai norgga sáttagotti mielde. Sámediggi deattuhii sáhkavuorustis searvevuođa perspektiivva stáhtaid ja álgoálbmogiid gaskka, ja deattuhii ahte searvevuohta ferte leat mielde čavga politihkas, láhkadahkosiin ja geavahusas. Guđa álgoálbmotorganisašuvnnas lea stáhtus bissovaš searvin Árktalaš ráđis, daid searvvis lea Sámiráđđi.

Árktalaš ovttasbargui gullá maiddái ovttasbargu parlamentáralaš čoahkkimiid gaskka, árktalaš parlamentáralaš konferánssas, árktalaš riikkain. Čoahkkádus čájeha Árktalaš ráđi čoahkkádusa. Álgoálbmogiin lea ovddastus bissovaš searvin ja Sámi parlamentáralaš ráđđi ovddasta sámiid dán ovttasbarggus. 2009:s lei Ruoŧa beale sámediggi Sámi parlamentáralaš ráđi ovddasteaddjin. Árktalaš parlamentáralaš konferánsa dollojuvvo juohke nuppi jagi. Beaivválaš doaimmas fuolaha Parlamentáralaš árktalaš ovttasbargokomitea.

2.14.3.10 Barentsovttasbargu

Sámit, nenetsat ja vepsálaččat leat dat álgoálbmogat mat servet Barentsovttasbargui. Álgoálbmogiin lea okta oktasaš ovddasteaddji Barents Guovlluráđis ja Guovllukomiteas. 2009:s lei Suoma beale sámedikkis álgoálbmogiid ovddasteaddji Guovlluráđis ja Norgga beale sámedikkis lei fas ovddasteaddji Guovllukomiteas. Bissovaš dásis lea ásahuvvon álgoálbmot bargojoavku. Álgoálbmot bargojoavkkus lea ráđđeaddi stáhtus Guovlluráđis ja Barentsráđis. Álgoálbmogiin ii leat ovddasteaddji Barentsráđis. Sámi parlamentáralaš ráđđi nammada sámiid ovddasteddjiid Barentsovttasbarggu orgánaide. Álgoálbmogiin lea ovddasteaddji ekonomalaš dili mielde. Álgoálbmogiin eai leat iežaset ekonomalaš várit geavahusas, ja leat sorjavaččat guoskevaš nationálastáhtaid ekonomalaš doarjagis.

Norgga beale Sámediggi ruhtada Barents Indigenous Peoples’Office doaimma Lujávrris Ruošša bealde. Sámediggi ja Olgoriikadepartemeanta leat ovttamielalaččat das ahte ovttas ruhtadit álgoálbmotbargi virggi Riikkaidgaskasaš Barentsčállingottis Girkonjárggas. Ulbmilin lea oččodit buoret oktavuođa ja ovttasbarggu álgoálbmogiid gaskka Barentsguovllus.

2.14.3.11 Eurohpapolitihkalaš áššit

Sámediggi bargá eurohpapolitihkalaš áššiiguin Sámi parlamentáralaš ráđi bokte ja Sámedikki oktavuođa bokte guovddáš, guovlulaš ja báikkálaš eiseválddiiguin Norggas. Sámedikkis leat guokte ovddasteaddji Eurohpapolitihkalaš Forumis guovddáš, guovlulaš ja báikkálaš eiseválddiid hárrái.

2.14.3.12 Sámedikki ja Olgoriikadepartemeantta gaskasaš konsultašuvnnat juohke jahkebealis

Sámediggi ja Olgoriikadepartemeanta leat doallan guokte konsultašuvdnačoahkkima jahkái. Earret eará ságastallojuvvui áššiid birra nugo davviriikkalaš sámekonvenšuvdna, Barentsovttasbargu, Árktalaš ráđđi, Dálkkádat- ja birasguovddáš Romssas, álgoálbmotvuoigatvuođaid áššedovdi mekanisma, Bissovaš forum, doahpaga «free prior and informed consent», áddejupmi, šiehtadallamat WTO- soahpamuša hárrái, nuortasámit ja Gáldu álgoálbmotvuoigatvuođaid gelbbolašvuođaguovddáš.