2.5.1 Ovttasbargu guovllulaš dásis
Ovttasbargošiehtadusat fylkkagielddaiguin leat
deaŧalaš gaskaoamit
maiguin nannet ja buktit oidnosii sámi
kultuvrra, giela ja servodateallima fylkkagielddain. Jagi 2005 álggus
ledje Sámedikkis ovttasbargošiehtadusat
Romssa fylkkasuohkaniin ja Finnmárkku fylkkagielddain. Šiehtadusa čuovvolanbargguin
lea bargojuvvon oktilaččat
buot fágasurggiin. Jahkásaččat
dollojuvvojit čoahkkimat sihke politihkalaš ja hálddahusa
dásis.
Sámediggi lea 2003:s álggahan ovttasbargošiehtadusaid máttasámi
guovlluid fylkkagielddaiguin. Ovttasbarggus leat mielde Norlándda, Davvi-Trøndelága,
Mátta-Trøndelága
ja Hedmárkku fylkkagielddat. Šiehtadus
vuolláičállojuvvui
11.02.05 ja Sámedikki dievasčoahkkin
meannudii dan miessemánus 2005. Sámediggi
lea 2005:s bargan ovttasbargošiehtadusa
ráhkademiin Norlándda
fylkagielddain. Ulbmilin lea vuolláičállit šiehtadusa
2006 jagi álggus.
Sámediggi lea guovllulaš searvevuođa
lahttu Finnmárkkus. Njealljejagáš guovllulaš ovddidanprográmma
(GOP) Finnmárkku váras
lea ráhkaduvvon, nu gohčoduvvon
Ressursrik region Finnmark 2004 – 2007.
Searvevuohta juohká daid guovllulaš ruđaid
maid fylkkagielda oažžu
juohkimassii ja dasa lassin čuovvola guovllulaš jahkeplánaid
ja ráhkada ođđa
plánaid. Doaibmabijut jahkásaš GOP:in
guorahallojuvvojit maiddái jahkásaš čoahkkimiin
mat dollojuvvojit Finnmárkku fylkkasátnejođiheaddji
ja Sámedikki presideantta gaskka.
Sámediggi lea lahttun guovllulaš searvevuođas
Romssas. 2005:s ledje guovloráđit
mat ovddidedje evttohusaid guovllulaš ovddidanprográmmii (GOP)
ja fylkkasuohkan lágidii oktasaš konferánssa
ovttas suohkaniiguin GOP birra. Sámediggi
ii oassálastán
guovllulaš ovddidanprográmma
bargui ovdal dán proseassa loahpageahčen.
Vai sámi perspektiiva fuolahuvvo buoremus
láhkai, de lea deaŧalaš ahte
Sámediggi oppa áiggi
lea mielde proseassas, ja ahte oppa áiggi
lea oktavuohta GOP-barggu eará oassálastiiguin,
dás maiddái suohkaniiguin
ja guovloráđiiguin.
Sámediggi áigu
váldit ovdan ovttasbargovuogi jahkásaš čoahkkimis
ovttabargošiehtadusa oktavuođas
Romssa fylkkasuohkaniin
Bargu guovllulaš searvevuođaiguin
máttasámi guovllus
lea dál árvvoštallojuvvomin
ja čuovvoluvvu 2006:s.
2005:s lea ásahuvvon ovttasbargoorgána
Sámedikki ja guovllulaš dearvvašvuođafitnodagaid
gaskka. Dát ovttasbargoorgána galgá leat
mielde sihkkarastimin daid geatnegasvuođaid
mat spesialistadearvvašvuođabálvalusas
leat bálvalusaidis kvalitehta sihkkarastima
oktavuođas sámi álbmoga váste.
Sámediggi oaidná deaŧalažžan
ahte gávdno forum gos geahččat sámi
pasieanttaid dárbbu ollislaččat
beroškeahttá searvegullevašvuođas. Sámediggi
lea 2005:s evttohan stivralahtuid guovllulaš dearvvašvuođafitnodagaide.
Sámediggi lea álggahan
ovttasbarggu Finnmárkku fylkkagielddain
(FFG) Geografálaš diehtojuohkin vuogádaga
atnui váldima ektui guoskevaš organisašuvnnaiguin.
FFG lea dihtorvuođus vuogádat
gosa čoaggit, vurket, analyseret ja čalmmustit
geográfalaš oktavuhtii
gulli dieđuid. Prošeakta
lea Sámedikki ja Finnmárkku
fylkkagieldda gaskasaš ovttasbargošiehtadusa čuovvoleapmi.
Prošeakta galgá addit oasálaččaide vejolašvuođa
váldit atnui reaiddu vai olamuddu goappašiin ásahusain
ja geavaheaddjiide buorránivččii.
FFG vuogádaga atnui váldima váldoulbmilin
Sámedikkis lea ásahit
bálvalusaid ja kártadieđuid
sámi álbmoga várás.
2.5.2 Ovttasbargu našunála dásis
Ovttasbargu našunála
dásis addá Sámediggái vejolašvuođa
bidjat eavttuid servodatovdánahttima bajimuš čanastagaide
sámi servodagas. Sámedikkis
leat jeavddalaččat čoahkkimat
eanaš departemeanttaiguin ja stáhtaráđiiguin
gos digáštallet
iešguđet áššiid
birra. Ráđđádallanortnet nanne
ovttasbarggu Sámedikki ja ráđđehusa
gaskka.
Sámedikkis leat leamaš jahkásaš čoahkkimat Dearvvášvuođa-
ja fuolahusministtariin. Dasa lassin lea 2005:s, Sámedikki
dearvvašvuođa-
ja sosiálabálvalusaid dieđáhusa čuovvoleapmin, ásahuvvon
guovddáš oktiiortnejeaddji
orgána Sámedikki, Dearvvašvuođa-
ja fuolahusdepartemeantta ja Bargo- ja sosiáladepartemeantta gaskka.
Dát orgána galgá earret
eará ráhkadit
evttohusa makkár stivrenreaidduide lea
dárbu ja movt dat galget geavahuvvot. Dát
ferte dahkkojuvvot sihkkarastin dihte dássásaš dearvvašvuođa-
ja sosiálabálvalusaid
sámi álbmogii,
nugo muđui álbmogis
leat. Dát ođđa
ovttasbargohápmi lea Sámedikki
mielas buorre.
Sámedikki ovttasbargu Stuorradikkiin lea
ovdánan buori guvlui. Dát bođii
erenoamážit oidnosii barggus
justiisalávdegottiin finnmárkolága
meannudeami oktavuođas. Dattetge lea ollu
ain bargu dainna movt lávdegoddi searvvaha
Sámedikki áššiin
main lea mearkkašupmi sámi
servodahkii. Sámediggi lea ovddidan dán máŋgga
oktavuođas Stuorradiggái.
2.5.4 Sámi ovttasbargu
Sámi parlamentáralaš ráđđi
(SPR) lea parlamentáralaš ovttasbargoorgána Suoma,
Norgga ja Ruoŧa sámedikkiid gaskka.
Ruošša beale sámit leat
bissovaš áicin
SPR:s. Guovvamánus 2005 válddii Sámediggi
Suoma bealde badjelasas presideantaámmáha
ja nu maiddái SPR čállingoddedoaimma.
SPR:ii juolluduvvui ruhta 2005:s Norgga stáhtabušeahta
bokte. Dát ruđat
fievrriduvvojedje Sámediggái
Suoma bealde go dat válddii badjelasas
SPR jođiheami. Muđui
eat leat lihkostuvvan oažžut
eará ruhtadeami SPR doibmii.
Guovvamánus 2005 dollojuvvui sámedikkiid
oktasaš parlamentarihkkariid konferánsa.
Maiddái Ruošša
beale sámiid ovddasteaddjit serve. Dát
lei vuosttaš dán
lágan konferánsa,
ja dat čájeha
ahte sámedikkiin lea dáhttu
gávdnat ođđa ovttasbargovugiid
movt bargat eamiálbmotpolitihkalaš áššiiguin. Doppe
mearriduvvui oktasaš julggaštus.
Julggaštusas deattuhuvvo ahte našunála
stáhtat fertejit ain dohkkehit ja árvvus
atnet dan ahte sámi álbmogis
lea vuoigatvuohta geavahit ja hálddašit
iežaset luondduriggodagaid ja resurssaid.
Dasto deattuhuvvo ahte Suopma, Norga, Ruošša ja
Ruoŧŧa leat geatnegahttojuvvon dohkkehit
ja sihkkarastit sámiid eamiálbmotvuoigatvuođaid, maiddái
historjjálaš vuoigatvuođaid
mat gusket eatnamiidda, čáziide
ja luondduriggodagaide.
2.5.4.1 Davveguovlu
Ráđđehusa
Stuorradiggedieđáhus
nr 30 (2004 – 2005) Muligheter og utfordringer
i nord (Vejolašvuođaid
ja hástalusaid birra davvin) ovddiduvvui
Stuorradiggái cuoŋománus
2005. Dieđáhusas
daddjojuvvo earret eará ahte eamiálbmotdimenšuvdna
lea deaŧalaš oassi Norgga
davveguovlopolitihkas, ja ahte ráđđehusa
mihttomearrin lea sihkkarastit eamiálbmogiidda
davviguovlluin duohta searvanvejolašvuođa mearrádusproseassain. Dieđáhusa
meannudeames Stuorradikkis lei nana ovttamielalašvuohta áŋgiruššamiid hárrái,
ja Stuorradikki eanetlohku čujuha ahte
dálkkádatrievdamiin
Arktisasis leat váikkuhusat eamiálbmogiidda.
Maiddái dat go gálvofievrrideapmi
ja gávppálašvuohta lassánit čuohcá sakka
luondduresurssaide davvin. Sámediggi oaivvilda ahte
davveguovlopolitihka hábmen addá buori
vejolašvuođa geahčadit
sihke sámepolitihka Davvikalohtas ja muđui eamiálbmotáššiid
sirkumpolára guovllus, ollislaččat
ja ollislaš perspektiivvas. Sámedikkis
ferte leat aktiivvalaš rolla Norggas davveguovlopolitihka viidáset
barggus.
Go beroštupmi davveguovlluid resurssaide
ja boahttevaš vejolašvuođaide
stuorru, de dát áiggi
vuollái sáhttá buvttihit
stuorát deattu ekonomiijii, resurssaide,
máhttui ja birrasii. Sámediggi
ferte oassálastit aktivvalaččat
davveguovlopolitihka viidáset barggus sihkkarastin
dihtii eamiálbmogiid ealáhusvuođu, sihke
vuoigatvuođaid, ekonomalaš rámmaid,
gelbbolašvuođahuksema
ja bajásdoallanvejolašvuođaid.
Dieđáhusas
evttohuvvojit ollu konkrehta doaibmabijut maiguin nannet Norgga davveguovlopolitihka,
sihke iešguđet politihkkasurggiin
ja doaibmabijut maiguin oktiiortnet davveguovloáššiid. Sámediggi áigu
erenoamážit čujuhit
ahte dat doaibmabijut mat leat mielde sihkkarastimin eamiálbmotvuoigatvuođaid
guovllus leat deaŧalaččat. Sámediggi
ii leat duhtavaš dainna go ráđđehus
lea nammadan davveguovlolávdegotti almmá searvatkeahttá Sámedikki.
Davviriikkalaš sámedikkiid
presideanttaid ja sámeministtariid gaskasaš jahkásaš čoahkkin
dollojuvvui Helssegis 2005:s. Dan čoahkkimis
lei earret eará sáhka
davviriikkalaš sámekonvenšuvnna
evttohusa geigemis ja dan viidáset meannudeames. Dát
galgá jorgaluvvot suomagillii ja sámegillii
ja dan maŋŋá sáddejuvvot
gulaskuddamii guoskevaš riikkaide 2006:s.
Áššedovdijoavkku
ovdaolmmoš Carsten Smith, geigii ovttajienalaš evttohusa
ministtariidda ja sámedikkiid presideanttaide. Áššedovdijoavkku
evttohus lea hui vuđolaš ja
bures dahkkojuvvon dokumeanta mas čujuhuvvojit
sámiid unnimus vuoigatvuođat
davviriikkain. Sámediggi áigu
deattuhit ahte davviriikkalaš sámekonvenšuvdnaevttohusa
lea deaŧalaš čuovvolit
dainna lágiin ahte sámedikkit dohkálaččat
leat mielde barggus. Sámedikki ollislašoaidnu dán
rádjai lea dat ahte livččii
lean sávahahtti ahte áššedovdijoavkku
eavttohus livččii
lean čiekŋaleappot
muhtun surggiin, muhto ahte dál oaidnit evttohusa
ollislaččat positiivvalažžan.
Sámi parlamentáralaš ráđđi
searvá bissovaš oasálastin Árktalaš parlamentáralaš komiteas.
Sámedikki presideanta Norgga bealde lea
ovddastan sámiid komiteas áigodagas
2002 ja 2005.
Sámediggi lea leamaš mielde čađaheamen
Barentsovttasbarggu Eamiálbmotjagi 2005
dainna lágiin ahte lea juolludan ekonomalaš doarjaga Barentsovttasbarggu
eamiálbmotbargojovkui oktiiortnet eamiálbmotjagi
barggu. Sámediggi lea 2005:s lea leamaš mielde čađaheamen:
Nuoraid Barents-kulturfestivála miessemánus
2005 ja Barents Youth Conference maid lágidii
The Intergovernmental Working Group on Youth Policy ja The Regional Working
Group on Youth Issues čakčamánus
2005. Sámediggi juolluda jahkásaččat
doarjaga eamiálbmotkantuvrra doibmii Murmánskkas.
Doarjja addojuvvui Barentsčállingoddái,
mas ovttasráđiid
eamiálbmotbargojoavkkuin lea ovddasvástádus
kantuvrra doaimmas. Sámediggi oaivvilda
ahte dát kantuvra nanne Barents eamiálbmogiid
searvama. Danne šállošit
go Sámediggi okto ferte ruhtadit dán
doaimma.
Sámediggi searvvai Norgga delegašuvdnii šiehtadallamiin
Seahkalis Norgga-Ruošša guolástuskomišuvnna
34. sešuvdnii Kaliningradas Ruoššas.
Sámediggi oaččui
doarjaga gáibádussii
ahte dat geat guolástit Barentsábis
fertejit gávnnahit ortnegiid maiguin jávkadit registrerekeahtes
bivddu Barentsábis. Dasto oaččui
Sámediggi doarjaga evttohussii ahte eanet
beassat bivdit gonagasreappáid Norggas,
ja sihkkut 100-mehterráji gonagasreabbábivddus.
2.5.4.2 EU
Sámedikki bargu eurohpapolitihkalaš áššiiguin dáhpáhuvvá SPR
bokte ja Sámedikki oktavuođa
bokte guovddáš,
guovllulaš ja báikkálaš eiseváldiiguin
Norggas. Sámediggi lea mielde Eurohpapolitihkalaš forumas guovddáš,
guovllulaš ja báikkálaš eiseválddiid ovddas.
Sámediggi lea mielde maiddái
dan hálddahuslaš oktavuohtajoavkkus.
Sámediggái lea deaŧalaš boahtteáiggis
deattuhit sihke politihkalaš ja hálddahuslaš proseassaid
EU vuogádaga siskkabealde, muhto dasa dárbbašuvvojit
dalle eanet resurssat.
Interreghálddašeapmi gáibida
stuorra ekonomalaš ja hálddahuslaš resurssaid
go sulastahttá stáhtalaš ruđaid jahkásaš juolludemiin,
ja danne mearridii ge Sámediggi ahte ii
vuorut dán barggu 2005:s. Interregprográmmat
leat jođus njealját áigodaga
(2007 – 2011). Sámedikki mielas
lea deaŧalaš ahte
bargu dán áigodagas
jotkojuvvo, muhto ahte biddjojuvvo sámi
prográmma mii guoská olles
Sápmái. Go prográmma
ekonomalaš hálddašanrámmat
leat unnit, de ii leat Sámedikkis vejolašvuohta váldit
badjelasas čállingoddebarggu,
muhto háliida dattetge čuovvolit
prográmmabarggu ovttasráđiid
Sámedikkiin Ruoŧa
bealde.
2.5.4.3 ON
Sámediggi searvá aktiivvalaččat
bargui mii guoská eamiálbmotjulggaštusa
ráhkadeapmái ON
olis. Sámediggi lea 2005:s searvan Norgga
delegašuvdnii bargojoavkku (IWSGDD) 11.
sešuvnna vuosttas oassái.
Sešuvnna maŋimuš oassi
dollojuvvo 2006:s. Bargojoavku galggai válmmaštit barggus
2004:s dego oassin ON eamiálbmotlogijagis.
Mandáhta guhkeduvvui dattetge ovttain jagiin,
dan sivas go ii lean šaddan ovttamielalašvuohta
das logát sešuvnna maŋŋá.
Eamiálbmotáššiid bissovaš forum
doalai njealját sešuvnna
miessemánus. Sámediggi
atná foruma barggu hui deaŧalažžan,
ja juolluda danne ekonomalaš doarjaga jođiheaddjái.
Sámediggi čuovvola oktilačat
riikkaidgaskasaš barggu Biologalaš šladdjivuođa
konvenšuvnnain (CBD), ja oaidná stuorra
hástalusaid mat čatnasit
konvenšuvnna heiveheapmái našunálaččat. Stáhta
lea CBD artihkkala 8 (j) mielde geatnegahttojuvvon árvvus
atnit, suodjalit ja doalahit sámiid árbevirolaš máhtolašvuođaid
Norggas. Sámediggi čujuha
ahte geavahusas lea dahkkojuvvon hui unnán
Norggas dan oasis mii guoská CBD:ii 8 (j).
Ieš vuođđu
dasa ahte sáhttit dohkálaččat
ja ulbmillaččat
suodjalit sámiid árbevirolaš máhtolašvuođaid,
ii leat ovdamearkka dihte sajis, ja danne lea Sámedikkis
hui stuorra beroštupmi ahte systemáhtalaččat
ja viidát duođaštit
(registreret jna.) dán lágan máhtolašvuođaid.
Dán lágan prošeakta
lea maiddái mielde oainnusin dahkamin ja duođašteamen árbevirolaš máhtolašvuođaid biologalaš šláddjivuođa
hárrái deaŧalaš gáldun
luonddu- ja birasgáhttenbarggus, omd. doaibmat indikáhtorin
dálkkádatrievdamiin.