16.2.5 Arktalaš Ráđđi
Formaliserejuvvon arktalaš riikkaid ovttasbargu lea
oalle ođas. Ovttasbargu oktasaš birasgáhttenstrategiija
hárrái (Arctic Environmental Protection Strategy – AEPS)
Arktisas álggahuvvui sullii 10 jagi dás ovdal.
Dalle go Arktalaš Ráđđi vuođđuduvvui
1996, de lei ulbmilin viiddidit arktalaš ovttasbarggu
maiddái siskkildit ekonomalaš, sosiála
ja kultuvrralaš gárgedeami davvin.
Eamiálbmogiid erenoamáš dieđuid dohkkeheapmi
ja mearkkašumi dohkkeheapmi mii dáid
viidáseappot doalvumis lea leamaš arktalaš servodagaid áddemii,
lea guovddážis ministtarjulggaštusas
Arktalaš Ráđi álggaheami
birra. Eamiálbmogiid ovddasteddjiid ollislaš mieldeváldin
ja oassálastin lea maiddái guovdilis áššin
arktalaš ovttasbargui.
Arktalaš Ráđđi
lea áidna guovlluguovdasaš ovttasbargoorgána
mii siskkilda gávcci árktalaš riikka;
vihtta davviriikka, USA, Canada ja Ruošša.
Arktalaš Ráđi erenoamáš sárggus
lea ahte Arktisa eamiálbmotorganisašuvnnat sáhttet
oažžut stáhtusa bissovaš oassálastin. Bissovaš oassálastiin
lea vejolašvuohta oassálastit buot
Arktalaš Ráđi čoahkkimiidda
ja doaimmaide. Guđa eamiálbmotorganisašuvnnas
lea dál diekkár stáhtus. Dát
leat Sámiráđđi, Inuit
Circumpolar Conference (ICC), Russian Association of Indigenous
Peoples of the North (RAIPON), Aleut International Association (AIA), Arctic
Athabaskan Council ja Gwich’in Council International.
Arktalaš Ráđi
eamiálbmotčállingoddi Gávpehámmanis
(København) lea vuođđuduvvon Arktalaš Ráđi
oassálastimiin.
Arktalaš Ráđis
leat vihtta bissovaš prográmma maid
hálddaša iešguđet
bargojoavku juohke prográmma nammii. Dát leat:
Arktalaš birasgozihanprográmma
(AMAP)
Arktalaš ealángotti ja šattagotti
seailluhanprográmma (CAFF)
Válmmašvuođaprográmma
nuoskkidemiid vuostá lihkuhisvuođaid
oktavuođas (EPPR)
Mearrabirrasa suodjalanprográmma (PAME)
Ceavzilis gárgedeami prográmma (SDP)
Bissovaš oassálastit oassálastet árjjálaččat
bargojoavkočoahkkimiidda, ja leat mielde dahkamin álgagiid
iešguđetlágan projeavttaide.
Dávjá lea okta dahje máŋga
eamiálbmotorganisašuvnna projeaktaovddasvástideaddjin
ovttas bargojoavkkuin. Dát guoská sihke biodiversitehttaprojektii ja
dearvvasvuođa-/birasprojektii Ruoššas.
Sámiráđđi
lea dahkan álgagiid riddoguolástan- ja siseatnanguolástanprojeavttaide
Arktalaš Ráđi Ceavzilis
gárgedeami prográmma siskkabealde. Norga deattuha
ahte eamiálbmogat besset oassálastit árjjálaččat
arktalaš ovttasbargui. 2000 vuođđuduvvui
vuosttas geardde sierra vuolitpoasta stáhtabudjehttii man
bokte juolluduvvui kr 250 000 doarjjan eamiálbmogiid
oassálastimii Arktalaš Ráđđái.
Dát juolludus galgá vuosttažettiin mannat
sámi ja ruošša eamiálbmotovddasteddjiide.
2001 ovddas leat juolluduvvon kr 400 000.
Ráđđehus bálddalastá norgalaš válmmaštallamiid
Arktalaš Ráđi ministtarčoahkkimiidda
mat dollojuvvojit juhke nuppi jagi ja ámmátdási čoahkkimiidda
mat dollojuvvojit golbmii jagis. Earret fágadepartemeanttat,
de lea Sámediggi ja Riikkaoasselávdegoddi mielde válmmaštallanbarggus.
Geasset 1999 álggahuvvui riikkagottálaš strategiija
gárgedanprojeakta jahkái ceavzilis gárgedeami
dihtii davvin Arktalaš Ráđi
ceavzilis gárgedeami prográmma hárrái. Sámediggi
lea oassálastán projeavtta stivrenjovkui. Projeavtta
rámma siskkabealde dollojuvvojedje riikkaidgaskasaš seminárat
golmma suorggis main Norggas lea erenoamáš beroštupmi.
Dát ledje oljju ja gássa, ealli mearravalljodagaid
ja boazodoalu siskkabealde. Boazodoalloseminára dovddiidusaid
ja neavvagiid vuođul lea Arktalaš Ráđđi
dohkkehan norgalaš projeaktaevttohusa ceavzilis
boazodoalu birra.
Ráđđehus atná deaŧalažžan
ahte Sámedikkis jerrojuvvojit ráđit
ja ahte dat oassálastá arktalaš ovttasbargui.
Sámediggepresideanta bovdejuvvo danne leat mielde Arktalaš Ráđi
ministtarčoahkkimiin. Sávaldat lea joatkit ja
nannet dialoga Sámedikkiin vai sámi oainnut bohtet
ovdan norgalaš politihkas Arktalaš Ráđi
hárrái.
