Sámedikki doaibma 2004

3.9 Biraspolitihkka ja kulturmuittut

3.9.1 Boraspirepolitihkka- ja hálddašeapmi

Maŋemus jagiid lea norgga boraspirepolitihkka vuđolaččat čielggaduvvon, geahča St.dieđ.nr 15 (2003–2004) Rovvilt i norsk natur (Boraspiret norgga mehciin). Čielggaduvvon ja árvvoštallojuvvon lea maid movt boazodoallu váikkuhuvvo. Stuoradiggi meannudii dieđáhusa 2004’ giđa, gč.Innst S.nr. 174 (2003–2004), ja cuoŋománu 1.b.2005 rájis leat dehálaš oasit ođđa boraspirepolitihkas čađahuvvon Stuoradikki láidestusaid mielde. Ulbmil lea sihkkarastit vai boraspirehálddašeapmi šaddá ceavzilin, muhto seammas galgá vuhtiiváldit šibitdoalu ja boazodoalu ja maiddái eará servodatberoštumiid.

Dál leat ásahuvvon gávcci hálddašanregiovnna main leat gávcci boraspirelávdegotti. Ođđa boraspirelávdegottiid mieldelahtut bohtet fylkkasuohkaniin ja Sámedikkis. Boraspirelávdegottiid váldoovddasvástádus lea mearridit movt váikkuhangaskaomiid galgá geavahit go regiovnnat hálddašit boraspiriid. Hálddašeapmái gullet čuovvovaš áššit: roasmmahuvvan/lápmahuvvan elliid báhčin, lisensabáhčin, albbasbivdu eari vuođul, eastadan- ja riidduidhehtten doaimmat, ja ráhkadit regiovnnalaš plánaid boraspirehálddašeapmái. Juohke regiovdnii lea mearriduvvon sierra mihttomearri olu go galget leat iešguđetlágan boraspiret. Lávdegoddi galgá hálddašit boraspiriid mearriduvvon mihttomeriid mielde. Hálddašeamis galgá deattuhit einnostahttivuođa ja báikkálaš mieldeváikkuheami, ja lagas oktavuođa gullevaš suohkaniiguin ja organisašuvnnaiguin.

Sámedikkis lea áirras mielde buot njeallji lávdegottis dain regiovnnain gos lea sámi boazodoallu, ja nu leage ortnetládje beassan oassálastit ja váikkuhit boraspirehálddašeami buot guovlluin gos lea sámi boazodoallu. Sámediggi nammada ieš mieldelahtuid ja várrelahtuid boraspirelávdegottiide juogo Sámedikki áirasiid dahje sin várrelahtuid gaskkas.

3.9.2 Kulturmuitogáhtten

Sámediggi oaččui jagis 2001 válddii hálddašit kulturmuitolága gaskaboddosaš hálddašanortnega vuođul. Hálddašanortnet guhkiduvvui 2004’ rájes ovddasguvlui. Nammaduvvon bargojoavku, man Birasgáhttendepartementa jođiha ja mas Sámediggi ja Riikaantikvára leat mielde, galgá čielggadit boahttevaš organiserema ja váldejuogadeami. Bargojoavku galgá válbmet ášši 2005’ mielde.

Sámedikki hálddus lea 2 milj. kr doarjjaortnet man Birasgáhttendepartementa ruhtada. Doarjja addojuvvo iešguđetlágan doaimmaide gáhttet sámi kulturmuittuid. Birasgáhttendepartementta 2005’ juolludanreivves lea biddjon eaktun ahte dušše 15 % sáhttá adnojuvvot gokčat áššemeannudangoluid maid ortnet mielddisbuktá.

3.9.3 Vistegáhtten

Sámedikki čielggademiin boahtá ovdan ahte sámi vistegáhtten dárbbašuvvo oainnosmahttojuvvot eambbo, vai sihkkarastit visttiid árvvu ja eastadit billašuvvama. Nu movt daddjo St.dieđ.nr 16 (2004–2005) Leve med kulturminner (Eallit kulturmuittuiguin), de dárbbašuvvo konkrehtalaččat árvvoštallat guđiid visttiid lea dehálaš vuoruhit gáhttet guhkit áiggi perspektiivvas. Dieđáhusas maiddái daddjo ahte dárbbašuvvo buoret ja eambbo gelbbolašvuohta sámi vistegáhttemis. Departementa fuolaha vai ráhkaduvvo čuovvolanplána Sámedikki sámi visteárbbi prošektii.

3.9.4 Areálgáhtten

Suohkaniid ovddasvástádus dat lea plánet ja hálddašit areálaid geavaheami iežaset guovllus. Birasgáhttendepartementa meannudii njeallje vuostecealkámuša maid boazodoallu celkii regulerenplánaide jagis 2004. Golbma vuostecealkámuša guske bartahuksemiidda boazodoalloguovlluin. Guovtti áššis vuhtiiváldojedje boazodoalu vuostecealkámušat, ja goalmmáda lea departementa meannudeame. Njeallját áššis, mii guoskkai mohtorkrossabánii, mieđihuvvui vuostecealkámuš belohahkii. Departementta diehtá ahte suohkanat addet olu dispensašuvnnaid, ja boazodoallu oaidná dán váttisin. Danne árvvoštallá departementa ahte berrešii go buorebut juohkit dieđuid suohkaniidda plána- ja huksenlága ja dispensašuvnnaid birra.

3.9.5 Gáhttenplánat

Sámedikki ja Birasgáhttendepartementta čoahkkimis ođđajagimánu 16.b.2004 šattai ovttamielalašvuohta dárkileappot geahčadit áššemeannudannjuolggadusaid mat gullet gáhttemii luonddugáhttenlága vuođul, vai sihkkarasttášii ahte sámi beroštumit buorebut váldojuvvojit vuhtii plánaproseassas. Dát čoahkkin lei hálddahuslaš dásis cuoŋománu loahpageahčen, mas sohppojuvvui vuođđu movt joatkit bargat ja ráhkaduvvui sohppojuvvon dokumenta/referáhtta beivejuvvon geassemánu 28.b.2004. Sámediggi buvttii maŋŋil ođđa, viiddiduvvon oaivila go ášši meannuduvvui čoahkkimis guovvamánu 2005’ loahpageahčen. Jagis 2005 joatkit ain barggu buoridit áššemeannudannjuolggadusaid.

3.9.6 Bievlavuodjin

Mohtorjohtolatnjuolggadusat leat aiddo dáid áiggiid geahččaladdanprošeaktan gávcci suohkanis, ja Guovdageainnu suohkan lea okta dain. Geahččaladdan galgá plána mielde loahpahuvvot ja árvvoštallojuvvot 2005’ guhkkodahkii. Geahččaladdan lea buktán olu evttohusaid movt rievdadit njuolggadusaid, sihke čavget ja ložžet eambbo. Bievlavuodjin oainnosmahttojuvvo sierra dannego dánlágan vuodjimat ráhkadit stuora háviid ja luottaid lundui, ja vuodjimat sáhttet leat vahágin šattuide ja elliide.