3.9 Biraspolitihkka ja kulturmuittut
3.9.1 Boraspirepolitihkka- ja hálddašeapmi
Maŋemus jagiid lea norgga boraspirepolitihkka vuđolaččat čielggaduvvon,
geahča St.dieđ.nr 15 (2003–2004)
Rovvilt i norsk natur
(Boraspiret norgga
mehciin). Čielggaduvvon ja árvvoštallojuvvon
lea maid movt boazodoallu váikkuhuvvo. Stuoradiggi
meannudii dieđáhusa 2004’ giđa,
gč.Innst S.nr. 174 (2003–2004),
ja cuoŋománu 1.b.2005 rájis
leat dehálaš oasit ođđa
boraspirepolitihkas čađahuvvon Stuoradikki
láidestusaid mielde. Ulbmil lea sihkkarastit vai
boraspirehálddašeapmi šaddá
ceavzilin, muhto seammas galgá vuhtiiváldit šibitdoalu
ja boazodoalu ja maiddái eará servodatberoštumiid.
Dál leat ásahuvvon gávcci
hálddašanregiovnna main leat gávcci
boraspirelávdegotti. Ođđa
boraspirelávdegottiid mieldelahtut bohtet fylkkasuohkaniin
ja Sámedikkis. Boraspirelávdegottiid
váldoovddasvástádus
lea mearridit movt váikkuhangaskaomiid galgá
geavahit go regiovnnat hálddašit
boraspiriid. Hálddašeapmái
gullet čuovvovaš áššit:
roasmmahuvvan/lápmahuvvan elliid báhčin, lisensabáhčin,
albbasbivdu eari vuođul, eastadan- ja riidduidhehtten
doaimmat, ja ráhkadit regiovnnalaš plánaid
boraspirehálddašeapmái.
Juohke regiovdnii lea mearriduvvon sierra mihttomearri olu go galget
leat iešguđetlágan
boraspiret. Lávdegoddi galgá hálddašit
boraspiriid mearriduvvon mihttomeriid mielde. Hálddašeamis
galgá deattuhit einnostahttivuođa
ja báikkálaš mieldeváikkuheami,
ja lagas oktavuođa gullevaš suohkaniiguin
ja organisašuvnnaiguin.
Sámedikkis lea áirras mielde buot
njeallji lávdegottis dain regiovnnain gos lea sámi
boazodoallu, ja nu leage ortnetládje beassan oassálastit
ja váikkuhit boraspirehálddašeami
buot guovlluin gos lea sámi boazodoallu. Sámediggi
nammada ieš mieldelahtuid ja várrelahtuid
boraspirelávdegottiide juogo Sámedikki áirasiid
dahje sin várrelahtuid gaskkas.
3.9.2 Kulturmuitogáhtten
Sámediggi oaččui
jagis 2001 válddii hálddašit
kulturmuitolága gaskaboddosaš hálddašanortnega
vuođul. Hálddašanortnet
guhkiduvvui 2004’ rájes ovddasguvlui. Nammaduvvon bargojoavku,
man Birasgáhttendepartementa jođiha
ja mas Sámediggi ja Riikaantikvára
leat mielde, galgá čielggadit boahttevaš
organiserema ja váldejuogadeami. Bargojoavku galgá
válbmet ášši
2005’ mielde.
Sámedikki hálddus lea 2 milj. kr
doarjjaortnet man Birasgáhttendepartementa ruhtada.
Doarjja addojuvvo iešguđetlágan
doaimmaide gáhttet sámi kulturmuittuid. Birasgáhttendepartementta
2005’ juolludanreivves lea biddjon eaktun ahte dušše
15 % sáhttá
adnojuvvot gokčat áššemeannudangoluid
maid ortnet mielddisbuktá.
3.9.3 Vistegáhtten
Sámedikki čielggademiin boahtá
ovdan ahte sámi vistegáhtten dárbbašuvvo oainnosmahttojuvvot
eambbo, vai sihkkarastit visttiid árvvu ja eastadit
billašuvvama. Nu movt daddjo St.dieđ.nr
16 (2004–2005)
Leve med kulturminner
(Eallit
kulturmuittuiguin), de dárbbašuvvo
konkrehtalaččat árvvoštallat guđiid
visttiid lea dehálaš vuoruhit gáhttet
guhkit áiggi perspektiivvas. Dieđáhusas maiddái
daddjo ahte dárbbašuvvo buoret ja
eambbo gelbbolašvuohta sámi vistegáhttemis. Departementa
fuolaha vai ráhkaduvvo čuovvolanplána
Sámedikki sámi visteárbbi
prošektii.
3.9.4 Areálgáhtten
Suohkaniid ovddasvástádus dat
lea plánet ja hálddašit areálaid
geavaheami iežaset guovllus. Birasgáhttendepartementa
meannudii njeallje vuostecealkámuša
maid boazodoallu celkii regulerenplánaide jagis 2004.
Golbma vuostecealkámuša guske bartahuksemiidda
boazodoalloguovlluin. Guovtti áššis
vuhtiiváldojedje boazodoalu vuostecealkámušat,
ja goalmmáda lea departementa meannudeame. Njeallját áššis,
mii guoskkai mohtorkrossabánii, mieđihuvvui vuostecealkámuš
belohahkii. Departementta diehtá ahte suohkanat addet
olu dispensašuvnnaid, ja boazodoallu oaidná
dán váttisin. Danne árvvoštallá
departementa ahte berrešii go buorebut juohkit dieđuid
suohkaniidda plána- ja huksenlága
ja dispensašuvnnaid birra.
3.9.5 Gáhttenplánat
Sámedikki ja Birasgáhttendepartementta čoahkkimis
ođđajagimánu 16.b.2004 šattai
ovttamielalašvuohta dárkileappot geahčadit áššemeannudannjuolggadusaid
mat gullet gáhttemii luonddugáhttenlága vuođul,
vai sihkkarasttášii ahte sámi
beroštumit buorebut váldojuvvojit
vuhtii plánaproseassas. Dát čoahkkin
lei hálddahuslaš dásis cuoŋománu
loahpageahčen, mas sohppojuvvui vuođđu
movt joatkit bargat ja ráhkaduvvui sohppojuvvon dokumenta/referáhtta
beivejuvvon geassemánu 28.b.2004. Sámediggi buvttii
maŋŋil ođđa,
viiddiduvvon oaivila go ášši meannuduvvui čoahkkimis
guovvamánu 2005’ loahpageahčen. Jagis
2005 joatkit ain barggu buoridit áššemeannudannjuolggadusaid.
3.9.6 Bievlavuodjin
Mohtorjohtolatnjuolggadusat leat aiddo dáid áiggiid
geahččaladdanprošeaktan
gávcci suohkanis, ja Guovdageainnu suohkan lea okta
dain. Geahččaladdan galgá plána
mielde loahpahuvvot ja árvvoštallojuvvot
2005’ guhkkodahkii. Geahččaladdan
lea buktán olu evttohusaid movt rievdadit njuolggadusaid,
sihke čavget ja ložžet
eambbo. Bievlavuodjin oainnosmahttojuvvo sierra dannego dánlágan
vuodjimat ráhkadit stuora háviid
ja luottaid lundui, ja vuodjimat sáhttet leat vahágin šattuide
ja elliide.