Aanaarjäävri vijđodâh lii pajeláhháá 1 000 km2 já tot taha tast Suomâ kuálmádin stuárráámus jäävri Saimaa ja Päijänne maŋa.
Aanaarjäävri kovvejeh maaŋgah suolluuh, moh láá paijeel 3000 sierânâs suálujid já lássád já nube tááhust stuorrâ joorŋah. Maaŋgâ saajeest čääsi já almeroobdâ sárgást ij lah merkkâgin suollust tâi nannaamist. Aanaarjäävri eromâšvuotâ lii ton stuáruduv lasseen meiddei tot, et eres kuávlust keejân jävri lii tavveen já meccikuávlust. Ton suujâst tot spiekâst Suomâ eres stuorrâ jaavrijn.

Geologias peeleest jävripone källeevuáđu šadda uáli puáris, 2000 - 3000 miljovn ive puáris ráptukeeđgijn. Aanaar nuorttâuásist lii iänááš ponnegneissi já viestârist ucánjáhháá nuorâb granuliit. Aanaarjäävri kuávlu asehaamijd vaikutteijee merhâšittee tahhee lii lamaš suullân 70 miljovn ihheed tassaaš álgám Maadâ-Euroop jormiimeh. Toh vaikuttii táálái Alpâi šoddâmân, mut geologâlâš toimâ vaikuttij meiddei kuhás tavas jieškote-uvlágánij laigosliihâdmij pehti. Ovdâmerkkân Taažâst Kielâsvárádâh (Kölivuoristo) pajanij tegu meiddei Aanaar aldasiih Suáluičielgi, Päniordo kuávlu já Lemmee tuoddâreh. Ton sajan Aanaarjävri já mäddiláá lamaš Suobbâd kuávlu luáštádettii. Návt šoodâi tot kočâttâh, mast tááláš Aanaarjäävri vuáládâh lii. Laigosliihâdmij koskâsijn morruumijn oppeet kolgeh maaŋgah táálááh stuorrâ juuvah tegu Aanaarjáávrán lyeštee Avveeljuuhâ.

Jieŋâääigih ja jäävri

Suullân miljovn ihheed tassaaš álgám jieŋâääigih vaikuttii čuuvtij Aanaarjäävri haamijd. Majemuu jieŋâ suddâm tábáhtui Aanaarjäävri peht suullân 9500 - 10200 ihheed tassaaš. Suddâmpaje ääigi lâi tááláá Aanaarjäävri taveuásist stuorrâ jieŋâjävri, mii luoštij časijdis Njiävđám čácáduv pehti Jieŋâmeerân. Tast maŋa ko Virdáánjaargâ puotâ lamaš jieŋâpuáđu suudâi, lekkâsij ohtâvuotâ Jieŋâmeerân tááláá Paččvei pehti. Aanaarjävri lâi talle motomijd čuođijd iivijd meerâ vuonnân. Ton áigásiih riddojuovah já eres-uv riddohammiitŧâsah kávnojeh onnáá peeivi-uv suullân 150 m merâase paajaapiälái alodâhsárgái puotâ ađai 30 meetterid tááláá Aanaarjäävri ase paajaabeln. Eennâm pajanem keežild vuonâohtâvuotâ muttui Virdáánjaargâ puotâ juhâohtâvuottân já šoodâi Paččvei. Tot lii ain tääl-uv Aanaarjäävri juuvâijuuhâ Jieŋâmeerân.

Jieŋâääigi jieŋâ lihâdij Aanaarjäävri pehti jiäŋŋumpaje ääigi tavenuortâs já kiäsásij suddâmpaje ääigi maasâd uárjás. Lihâdem vuáttoo onnáá peeivi enâduvâst sierâlágánijn uárji-tavenuorttâ -sundásijn čokkâšuumijn. Ubâ jävri já aainâs-uv ton tavenuorttiiuási kuhes vuonah láá nannaamjieŋâ lihâdem sundásiih. Jieŋâ ovdánem ohtâvuodâst šoddii eres lasseen mooreenčielgih ađai drumlineh já šolbâkälleeh jormijdiskijn. Suddâmčääsih sierrejii čievrâpuolžâid, moh tiättojeh Aanaarjäävri pirrâsist eres lasseen Päärtihist, Väčirist já Kiäváájäävrist. Jieŋah jođettii meiddei keeđgijd já siirdâloigiittâsâid. Aainâs-uv Vääččir kuávlust jieŋâääigi ááigánfinnim juovviisvuotâ lii hiämáskittees valjaa.

Stuorrâ luándumulsâšudmij jävri

Ridoi já eennâmvuáđu piäđgulâšvuotâ, juovviisvuotâ já pone jieŋŋâlvuođâ stuorrâ mulsâšuddâm vuáttoo suollui stuorrâ mere lasseen maaŋgâin uálgijaavrijn. Toh láá uánihis juuvâi tâi čolmij pehti ohtâvuođâst stuorrâ Aanaarjáávrán. Tagareh láá eres lasseen Äijihjävri, Njižžjävri já tavenuorttâuási vuonâlágán Konjâljävri já Čuolisjävri.
Aanaarjäävri aldapiirâs lii viehâ vyeligâš, veikkâ ij nuuvt hirmâd täässiv. Javrij koskâjieŋŋâlvuotâ páácá ucánjáhháá vuálá 15 meetterist, mut jieŋâlumoseh sajeh láá paijeel 90 meetterid. Javrij aldapirrâsist iä lah tuoddâreh, mut kuittâg-uv maaŋgah ollâsiähá väärih. Aldemuš olmâ tuodâr lii penâkkullâm keejist jäävri viestârpiälááš Ocomâš.

Aanaar taavaapiälááš sajadâh tiättoo pelnub manuppaje kukkosâš skammân, mii álgá roovvâdmáánu loopâst ađai siämmái aigij ko stuorrâ joorŋah-uv táválávt jiäŋŋuh. Siämmáánáál potkânhánnáá kesipeivi pištá muáddi mánuppaje vyesimáánust syeinimáánu loopâbel. Lieggâ keesi já čoovčâ maŋa jorŋâčasij jiäŋŋum puáhtá maŋanuđ viehâ ennuv. Lasseen Aanaarjäävrist láá motomeh kezis čuálmih, moh iä jiäŋu ollágin.
Jieŋâi suddâm tábáhtuvá táválávt vyesi-kesimáánu muddoost, mut stuorrâ joorŋah suddeh iäskán jonsahpiäiván ja korrâ talvij maŋa vala-uv maŋeláá.

Maassâd pajas

Vuovâs luándutileh

Aanaarjäävri koskâuási peht mana 69. kobdodâhpirrâdâh. Nuuvtpa Aanaarjävri lii Euroop stuorrâjaavrijn puoh tavemus já lii taveláá ko ovdâmerkkân Ruotâ tavemus uási tâi ubâ Kuáláduv njargâeennâm. Tane lii-uv viehâ eromâš já merhâšittee, et Aanaarjävri lii ollásávt peciordârääji siskiibeln. Kobdodâhpirrâdâhân verdiddijn taan mávsulâš tilán vaikutteh eres lasseen ucánjâs alodâh merâaaseest, uárjipiegah já tälviv-uv sudes Jieŋâmeerâ aldavuotâ.

Lasseen jäävri stuorrâ čäcivuárkká addel liegâsvuođâ kuhás čoohčân já tässee keessiv pirrâmpiäiválijd liegâsvuođâiäruid. Stuorrâ jorŋâčääsih já tobbeen possoo piegah láá kuittâg jieijâs uásild tovâttâm Aanaarjäävri taveuási suáhistiellâs šoddâm.

Suáhivyevdih robdâstiteh kezis já potkâneijee stielâsin riddoid já luávdih motomijd suolluid. Šoŋŋâduv keežild muorâttis já tundralágán suolluuh iä Aanaarjäävrist tiettuu. Motomij suollui jolgâdvuotâ puátá päljiskällein, lijge lavtâsvuođâst tâi ulmuu tooimâin. Piegâi já eennâmšlajâi vänivuođâ hammim peesih, moh kávnojeh ovdâmerkkân merâriddoin, kávnojeh meiddei Aanaarjäävrist. Jäävri uárjičievâst Avveelnjäälmist tiättojeh kuosah. Aanaarjäävri šaddaamusah kuávluh láá puoh juhânjálmáduvah, moh láá tovâttâm távjá vijđes koškáid já pyehtih ivijmield valjeest raavvâdamnâsijd iälánij kiävtun.

Korâsvuotâ já čäcitääsi heiviittâllâm stemppâlisteh jäävri luándu

Aanaarjäävri čääci já ridoh láá mudoi väniraavvâdliih. Taat oovtâst čääsi kolmâsvuođáin já ihepiälásâš jieŋáin tovâtteh čäcišaddoduv vänivuođâ. Taat oppeet tiättoo ellei vänivuođâst. Riddostielâseh láá keezih já kiäđgááh, vuoddâseh láá uáli uccáá já toh láá keezih.

Lasseen Aanaar elleenaalijd vaikut jäävri čäcitääsi heiviittâllâm. Paččvei vyeimilájádâsah kulgâtteh täälvi ääigi Aanaarjäävri čäcivuárháid nuuvt, et kiđđuv jävri lii táválávt cuáhásumos. Keessiv jävri tulvâškuát já tot lii tulváámus muddoost ovdláhháá jiäŋŋum. Heiviittâlhánnáá jäävrist muottuu já jieŋâi suddâm tovâtteh kiđđâtulve, mii tastoo cuáhu jotelávt juo algâkeesist. Taat Aanaarjäävrist tábáhtuvvee, luándulii ihejurâmist spiekâsteijee čäsitääsi heiviittâllâm vaaikut maŋgáid iälánáid. Kenski čielgâsumosávt tast killájeh toh čäcilodeh, moh viggeh pessiđ kiđđuv riddostielâsân alda čäcirääji. Läällimääigi tulvee čääci iästá pessim luhostume.

Ollâ riddoteermijn, Aanaarjäävri aldasijn jaavrijn já Aanaarjäävri stuorrâ suollui lááduin pessejeh kuittâg čäcilodeh, moh korrâ-uv jäävrist tiättojeh eromâšávt juhânjálmáduvâin já cuávis riddoin. Kuálsih, kähteeh, tuhtuuh já tai härvinâsâb njurguuh láá tijpâliih Aanaarjäävri čäcilodeh. Stuorrâ jävri kiäsut meiddei väldimeerâst čájádeijeid já vajâldeijeid. Merâkuáskim já skarfâ lává jyehi-ihásiih kyesih, já aainâs-uv šuármui maŋa láá kuáhtájum meiddei motomeh loddevarij šlaajah tegu kiislah, povtâžeh já skiäruh. Meiddei luándulâš čäciase mulsâšudmân vuáhádum kuolij kođo hemâduvá heiviittâlmist, veikkâ tot lii-uv enâmustáá tuše muáddi meetter ive ääigi. Kuolijn tergâdumoseh láá maaŋgah luosâkuolijd kullojeijee šlaajah tegu jieškote-uvlágáneh šapšâšlaajah, kuávžur, rávdu já motomin meiddei muikku. Ihásávt ištâduvvojeh Aanaarjáávrán merhâšitteeverd kuolij uđâgááh čäcitääsi heiviittâlmist šoddâm hemâdâsâi sajan.

Matti Mela

Maassâd pajas