Anarâšâi identiteet iärut sii syemmilijn já meiddei eres sämmilijn, orjâlâšâin já nuorttâlijn, veikkâ sij kal aneh-uv jieijâs sämmilâžžân puoh eres sämmilij juávhust. Jieijâs juávhu merhah láá ovdemužžân kielâ, já te aassâmkuávlu, suuhâ já pihtâseh.

Kielâ lii kulttuur já identiteet keđgijyelgi. Ton lasseen, et kieláin puáhtá toollâđ ohtâvuođâ, tast lii siste meiddei puoh ibárdâs aassâmpirrâsist já eres luándust, uáinojeijee kulttuurist, eellimvyevist já maailmkooveest. Jis kielâ láppoo, te kulttuurâst ij pääsi ennuvgin. Veikâ ovdâmerkkân monnii säämityeje uáppá tuoijuđ uánihis hárjuttâllâm maŋa, te tast kalga meiddei oppâđ toos kullee saanijd, tego amnâsij noomâid já tuoijumpargo kovvejeijee saanijd. Jis ij määti kielâ, te sämmilâžžân eellim páácá pelimuudon.

Kuávlu já lohomeeri

Anarâškielâ sárnooh láá s. 300, tađe mield, maht kielâ mättim miäruštâlloo. Taat meeri lii vaarâ kuálmádâs puoh anarâšâin. Stuárrâb uási máttá sämikielâ tuše váhá teikâ máttá tuše suomâkielâ. Anarâškielâ ärbivuáválâš sárnumkuávlu lii Aanaarjäävri piirâs (kárttá), já ei. täin soojijn: Njellim, Avveel, Menišjävri, Riemâšjuuhâ, Mosshâš, Aanaar markkân, Kaamâs, Ákšujävri, Čovčjävri, Ijjävri, Čevetjävri já Päärtih.

Anarâškielâ jiešvuođah

Kielâlávt anarâšah lohhojeh nuorttâkielâi juávkun, veikkâ sijjân lii masa älkkeb addiđ viestârkieláid kullee orjâlâškielâ ko nuorttâkieláid kullee nuorttâlâškielâ. Návt lii kuittâg kielâ sárnumkuávlu viestârpele roobdâst ässee anarâšâin. Nuorttâlij räjiráánjáh vist iberdeh pyerebeht nuorttâlâškielâ já motomeh sárnuh-uv tom. Anarâšâin ij lah suomâkielâ "murre" västideijee sääni, tom västid sääni "kielâ": anarâškielâ. Iäru eres sämikieláid lii nuuvt styeres, et ránnjákielâi addim váátá hárjáneme. Ton tiet om. ohtâsâš oppâmateriaal eres sämmilijguin ij lah máhđulâš.

Taa láá motomeh ovdâmeerhah jieškote-uv sämikielâi saanijn, moh sulâsteteh kyeimis.

Láá meiddei eresláván säänih:

Veikkâ suomâkielâ já anarâškielâ láá-uv ráhtus peeleest siämmááláváneh, te láá kuittâg iäruh-uv, nuuvt tego
- Anarâškielâst láá sajehäämih tuše oovce
- Persovnprominijn já veerbâin lii oovtâ- já maaŋgâlovo lasseen val kyevtiloho ađai duaal, om.  mun čuoigâm, muoi čyeigeen, mij čuoigâp
- Anarâškielâst ij lah uásiobjekt nuuvt tego suomâst. Jis iätá et Mun puurâm leeibi, te tot puáhtá merhâšiđ, et mun puurâm ubâ leeibi teikâ tuše uási tast.

Sämikielâst láá ennuv säänih, moh kovvejeh pirrâs já luándu aašijd, mut tááláá ääigi kielâ taarbâš meiddei uđđâ saanijd. Anarâskielân laa rahtum-uv s. 10 000 uđđâ säännid. 

Maassâd pajas

Kielâ kevttim virgálijn ohtâvuođâin

Anarâškielâ máttááttâs aalgij vuáđuškoovlâst tijmemáttááttâssân 1970-lovo pelimuddoost. Tääl kieldâ máttááttâsvuáváámist anarâškielâ lii sehe máttááttâskielâ já oppâaamnâs. Luuhâmive 2005-2006 anarâškielân máttááttuvvojii oppâamnâseh vuáđuškoovlâ 1-4 luokain (8 uápped). Ton lasseen anarâškielâ lâi eenikielâ já vieres kielâ oppâamnâsin pajebijn luokain. Puohnissii anarâškielâ máttááttâs finnejeh vuáđuškoovlâst 18 já luvâttuvâst 2 uáppee.  Avveel luvâttuvâst lii ive 1998 rääjist puáhtâm čäälliđ anarâškielâ eenikielâ tâi vieres kielâ iskosin. Ollâopâttuv tásásâš máttááttâs lii máhđulâš finniđ vuáđuoppân. Máttááttâš meeri lii lasanâm ivveest ihán.

Kielâ máttááttâs kuárid kuittâg stuorrâ materiaalvänivuotâ. Tuše mottoom oppâkirje lii rahtum vuáđuškoovlâ várás, toin ko rähteeh láá uccáá. Meiddei máttáátteijeeh váiluh. Taat lii uccâ kielâjuávhu váigâdvuotâ, čepis já iäljáris ulmuuh láá uccáá. Siämmáš olmooš kárttá leđe máttáátteijee, toimâtteijee, kulttuurpargee, lahâalmai, muusikčeppi, taaiđâčeppi, kirječällee, totkee, politijkkár, nuorâkerdipargee jna.

Uhkevuálásâš kielâ taarbâš torjuu

Anarâšâin láá ive 1995 sämitige čuággim tiäđui mield 324 tagareh, kiäin sämikielâ lii lamaš vuossâmuš kielâ. Ko taan lohon lasettuvvojeh suomâkielâliih anarâšah, te ubâ meeri sáttá leđe aldasáid tuhháát. Anarâškielâ mätteeh láá kuittâg iänááš puáráseh teikâ koskâahasiih, párnááh já nuorah láá viehâ uccáá.

Ive 1986 vuáđudui Anarâškielâ servi (http://www.anaraskielaservi.net) ovdediđ anarâškielâ. Ton pargoost láá šiev puátuseh. Ive 1997 álgâm Kielâpiervâl lii lasettâm nuorâ sárnoi mere. Veikkâ anarâškielâ lii-uv iälááskmin, te tot lii liijká vala uhkevuálááš já váátá noonâ toorjâtooimâid jotelávt. Kuittâg lii suijâ oskođ, et jis kielâ finnee torvodum saje siärváduvâst, já ton kevttim lassaan, te anarâškielâ iälá. Ive 2004 aalgâst vuáimán puáttâm Sämikielâ laavâ miärádâsah kyeskih meiddei anarâškielâ. Tot puátá nanodiđ anarâškielâ saje já lasseet kielâ kevttim.

Matti Morottaja

Maassâd pajas